KOMPETENCJE MORALNE

Cele:

1. Uczniowie wiedzą, czym są kompetencje moralne, oraz jakie znaczenie ma ich posiadanie i praktykowanie w życiu każdego człowieka.
2. Rozpoznają swoje mocne i słabe strony w kontekście moralnych kompetencji.

Czas:

2 x 45 minut.

Przebieg zajęć :

1. Daj uczniom do wypełnienia listę (załącznik 1). Instrukcja jej wypełniania może wyglądać następująco:
   Lista, która otrzymałeś zawiera 40 stwierdzeń. Nie jest to żaden test, a raczej narzędzie mogące pomóc w samodoskonaleniu. Oceniasz sam siebie, staraj się więc nie być ani zbyt pobłażliwy ani zbyt surowy. Bądź po prostu obiektywny. Tylko wtedy uzyskane wyniki będą miały jakikolwiek sens.
   Wybierz jedną odpowiedź na każde stwierdzenie, zakreślając numer odpowiadający Twoje ocenie. Jeżeli uznasz, że któreś stwierdzenie nie dotyczy Cię nigdy zakreśl 1, jeżeli rzadko zakreśl 2 itd.
2. Jeśli wszyscy uczniowie wypełnią już listę, daj im tabelę wyników (załącznik2) z następującą instrukcją:
   Do tabeli, która otrzymałeś przenieś punktację z listy. Przykładowo jeśli uznałeś, że stwierdzenie nr 11 odnosi się do Ciebie zawsze (zakreśliłeś więc przy tym stwierdzeniu 5), to wpisz 5 w wolnym okienku pod nr 11. Postępuj w ten sposób, aż wypełnisz wszystkie wolne pola.
   W kolejnych wierszach (A, B, C, D, E, F, G, H, I, J) zsumuj punktację i otrzymany wynik wpisz w okienku pod napisem SUMA (np. dla wiersz A będzie to suma wpisów pod numerami 1, 11, 21, 31).
   Dodaj wszystkie sumy, otrzymany wynik podziel przez 2 i wpisz go w okienku obok napisu SUMA OGÓLNA.
3. Powiedz uczniom, że właśnie dokonali oceny swoich kompetencji moralnych. Powiedz im, że moralność to szczególny rodzaj inteligencji polegający na umiejętności odróżniania dobra od zła i na podążaniu za dobrem. To gotowość i wysiłek aby dobrze postępować, ale przede wszystkim samo dobre postępowanie. To coś co powoduje, że jeden człowiek wydaje się bardziej ludzki i doskonalszy od drugiego i bez czego bylibyśmy słusznie oceniani jako nieludzcy. To umiejętność odróżniania zachowań, które nas rozwijają i cieszą, od zachowań, przez które krzywdzimy siebie i innych.
   Człowiek pozbawiony moralności czyni zwykle to, co łatwiejsze, chociaż szkodliwe, a nie to, co wartościowsze i mądrzejsze. Postępuje tak dlatego, że łatwiej mu czynić zło niż dobro. Moralność, to "duchowa mądrość" trudnej sztuki asertywności, szacunku dla siebie i innych oraz dawania przykładu swoim zachowaniem.
   Powiedz uczniom, że tak jak GPS pozwala kierowcy nie zmylić drogi nawet w trudnym terenie, tak moralność, inteligencja moralna nie pozwala człowiekowi zagubić się w życiowych wyborach. Postępowanie zgodnie z nią przynosi osobistą satysfakcję i wcześniej, czy później sukces w każdej aktywności.
4. Powiedz uczniom, że stwierdzenia, do których się ustosunkowywali dotyczą 10 sfer, które można uznać za wskaźniki moralnego postępowania.
   1. Postępowanie w zgodzie z zasadami, wartościami i przekonaniami.
   2. Mówienie prawdy.
   3. Obrona tego co słuszne.
   4. Dotrzymywanie obietnic.
   5. Ponoszenie odpowiedzialności za swoje wybory.
   6. Przyznawanie się do błędów i niepowodzeń.
   7. Pomaganie innym.
   8. Czynna troska o innych.
   9. Umiejętność wybaczania sobie własnych błędów.
   10. Umiejętność wybaczania błędów innym.
   Powiedz, że najwyższy ogólny wynik (suma ogólna) jaki mogli uzyskać, to 100. Oznaczałby on, że każdemu z 40 stwierdzeń przyznali sobie maksymalną ilość punktów, czyli 5. Świadczyłoby to, że uważają się za osobę, która posiada wszystkie 10 ocenianych kompetencji w pełnym wymiarze. W związku z tym, że nikt nie jest tak doskonały, wynik tak świadczy raczej o problemach z uświadomieniem sobie swoich słabych stron niż o obiektywnej ocenie.
   Wynik najniższy to 20. Taki lub zbliżony, odzwierciedla raczej nadmierny samokrytycyzm, niż brak jakichkolwiek kompetencji moralnych.
   Wyniki Sprawdzianu Kompetencji Moralnych sytuują się zazwyczaj na średnim poziomie między 60 a 70.
   
   

   WYNIK	OCENA
   90 - 100	bardzo wysoka
   80 - 89	wysoka
   60 - 79	przeciętna
   40 - 59	niska
   20 - 39	bardzo niska

   
   Powiedz uczniom aby zwrócili uwagę na kompetencje ocenione najwyżej i najniżej. Zapytaj, czy najwyższe oceny (kilka ocen "5" za którąś z kompetencji) są zgodne z ich zdaniem na temat własnych mocnych stron? Jeśli tak, to są to właśnie kompetencje, które potrafią wykorzystać, żeby właściwie postępować. Czy są zaskoczeni niektórymi wysokimi wynikam? Jeśli tak, to mogą być to ich mocne strony, których może sobie wcześniej nie uświadamiali.
   Czy najniższe oceny ("1" i "2") są zgodne z ich rozumieniem własnych słabych punktów? Czy zaskoczyły ich któreś z niskich ocen? Są to właśnie te sfery, nad którymi warto popracować.
   Powiedz uczniom, że żaden test - także i ten - nie jest ostateczną oceną ich samych i ich potencjalnych możliwości.
5. Porozmawiaj z uczniami na temat poszczególnych "kompetencji moralnych".
   (Oczywiście rozmowa o każdej z nich mogłaby być tematem osobnych zajęć).
   
   UCZCIWOŚĆ
   Postępowanie w zgodzie z zasadami, wartościami i przekonaniami, to uczciwość i wiarygodność. Mówienie tego, co się uważa za słuszne i działanie w zgodzie z tym co się mówi. Mówienie prawdy, to nazywanie rzeczy po imieniu nawet w trudnych sytuacjach, nawet wtedy, gdy wydaje się to być niewygodne i nieopłacalne.
   Obrona tego co słuszne, to czasem sprzeciwianie się opinii ogółu w imię słusznych zasad.
   Dotrzymywanie obietnic, to wizytówka uczciwości, świadcząca o tym, że można nam ufać, ze zrobimy to co powiedzieliśmy.
   
   ODPOWIEDZIALNOŚĆ
   Ponoszenie odpowiedzialności za swoje decyzje, to zgoda na ponoszenie konsekwencji wszystkich swoich czynów, zarówno tych oczekiwanych, jak i niespodziewanych.
   Przyznawanie się do błędów pozwala unikać sytuacji, w których za nasze błędy będzie odpowiadał ktoś inny, pomaga w szukaniu nowych rozwiązań i przyczynia się do osobistego rozwoju. Wpływa raczej korzystnie na naszą reputację niż jej szkodzi. Do błędów i pomyłek wart się przyznawać nie tylko ze względów etycznych, lecz również praktycznych. Ukrywanie ich pochłania wiele czasu i energii, a w dodatku najczęściej pogarsza sytuację.
   Warto pamiętać, że choć przyznanie się do błędów jest ważne, to nie można go traktować jako "przyzwolenia". Nie zwalnia ono z odpowiedzialności za skutki pomyłek ani nie naprawia ich w jakiś magiczny sposób.
   Pomaganie innym, to niesienie pomocy w celu polepszenia sytuacji drugiej osoby, to reagowanie na potrzeby innych ze współczuciem i życzliwością.
   Na marginesie warto wspomnieć, że osoby życzliwe innym - zostało to naukowo potwierdzone - zwykle żyją dłużej niż ludzie egoistyczni, skupieni jedynie na sobie i własnych potrzebach.
   
   EMPATIA
   Troska o innych, to umiejętność spojrzenia na problemy z punktu widzenia drugiej osoby, to praktyczne wspieranie ich osobistych dążeń, szanowanie nadziei i marzeń, pomaganie w ich realizacji.
   
   WYBACZANIE
   Wybaczanie sobie własnych błędów nie jest próbą usprawiedliwiania niewłaściwych zachowań. Chodzi przede wszystkim o to, żeby wziąć odpowiedzialność za to co się zrobiło i postanowić, że w przyszłości postąpi się lepiej. Trzeba jednak wyzbyć się negatywnych myśli zaprzątających głowę, kiedy zawiedliśmy sami siebie. Rozmyślając o swoich frustracjach, niepokojach i poczuciu winy, nie pozostawiamy miejsca na wyciągnięcie wniosku z dokonanych złych wyborów. Jeśli sobie nie wybaczymy, będziemy tkwić w miejscu, pozbawiając się nowych doświadczeń i możliwości.
   Wybaczanie błędów innym nie oznacza akceptacji ich niewłaściwego postępowania, nie zwalnia od odpowiedzialności za nie. Jest jednak zamknięciem pewnego rozdziału i udzieleniem kredytu zaufania. Polega na patrzeniu na te osoby nie z perspektywy tego ci było, ale tego co być może. Jest daniem szansy zmiany na lepsze.
6. Powiedz uczniom aby wspomagając się wypełnioną przez siebie listą kompetencji moralnych i tabelą wyników (załączniki 1 i 2) zastanowili się nad tym jacy są, a jacy chcieliby być. Daj im do domu arkusz samooceny (załącznik 3). Powiedz, że wypełnienie go ułatwi im refleksję nad sobą, a może i podjęcie jakiś konkretnych postanowień i działań?

Bibliografia

Coles R., (2004), Inteligencja moralna dzieci, Poznań
Comte-Sponville A., (2000), Mały traktat o wielkich cnotach, Warszawa
Lennick D., Kiel F., (2007), Inteligencja moralna, Wrocław


ZAŁĄCZNIK 1

Lista, która otrzymałeś zawiera 40 stwierdzeń. Nie jest to żaden test, a raczej narzędzie mogące pomóc w samodoskonaleniu. Oceniasz sam siebie, staraj się więc nie być ani zbyt pobłażliwy ani zbyt surowy. Bądź po prostu obiektywny. Tylko wtedy uzyskane wyniki będą miały jakikolwiek sens.
Wybierz jedną odpowiedź na każde stwierdzenie, zakreślając numer odpowiadający Twoje ocenie. Jeżeli uznasz, że któreś stwierdzenie nie dotyczy Cię nigdy zakreśl 1, jeżeli rzadko zakreśl 2 itd.

1.Potrafię w jasny sposób określić, jakimi zasadami, wartościami i przekonaniami kieruję się w tym co robię.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
2. Mówię prawdę, chyba że istnieje jakiś bardzo ważny moralny powód, żeby jej nie ujawniać.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
3. Jeżeli wiem, że któryś z moich kolegów (koleżanek) robi coś złego zwracam mu (jej) na to uwagę.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
4. Kiedy zgodzę się coś zrobić, zawsze dotrzymuję słowa.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
5. Kiedy popełnię jakiś błąd przyznaje się do pomyłki.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
6. To ja ponoszę odpowiedzialność za swoje błędy i niepowodzenia.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
7. Moi koledzy/koleżanki powiedzieliby, że mogą liczyć na moja pomoc.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
8. Kiedy spotykam nowe osoby, moja pierwszą reakcją jest zainteresowanie.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
9. Doceniam pozytywne strony swoich dawnych błędów i cenię je jako ważną lekcję dla mnie.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
10. Potrafię „wybaczyć i zapomnieć”, nawet jeśli czyjeś postępowanie było dla mnie przykre.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
11. Kiedy podejmuję jakąś ważną decyzję, zastanawiam się i oceniam czy to, co zamierzam zrobić jest zgodne z moimi zasadami, wartościami i przekonaniami.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
12. Moi przyjaciele wiedzą, że jestem wobec nich szczery.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
13. Jeśli uważałbym, że nauczyciel robi coś niewłaściwego np. jest niesprawiedliwy, porozmawiałbym z nim o tym.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
14. Moi przyjaciele wiedzą, że mogą polegać na moim słowie.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
15. Kiedy popełnię błąd, ponoszę odpowiedzialność za naprawienie sytuacji.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
16. Jestem gotowy(a) ponieść odpowiedzialność za swoje błędy.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
17. Moją zasadą jest pomaganie innym.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
18. Podczas pracy w grupach myślę o wyniku pracy całej grupy, a nie tylko o osobistych korzyściach.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
19. Staram się nie powtarzać błędów, które kiedyś popełniłem.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
20. Kiedy komuś wybaczę, czuję, że przynosi to tyle samo korzyści mnie, co i tej osobie.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
21. Moi przyjaciele powiedzieliby, że postępuję w zgodzie ze swoimi przekonaniami i wartościami.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
22. Koledzy i koleżanki uważają mnie za uczciwą osobę.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
23. Gdybym wiedział(a), że któryś z moich kolegów/koleżanek robi coś nieetycznego lub nielegalnego – pomimo rozmów, które z nim/z nią odbyłem na ten temat - zgłosił(a)bym to dorosłym, nawet jeśli mogłoby to narazić mnie na odrzucenie przez niektórych kolegów.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
24. Kiedy sytuacja nie pozwala mi dochować tajemnicy, rozmawiam z osobami, które mi ją powierzyły, i przekonuję je, by same ją ujawniły	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
25. Moi koledzy/koleżanki powiedzieliby, że biorę odpowiedzialność za swoje decyzje.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
26. Błędy, które popełniam pomagają mi być coraz lepszym.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
27. Troszczę się o potrzeby swoich kolegów i koleżanek.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
28. Moi koledzy/koleżanki mogliby uznać, że jestem osoba empatyczną tzn. że mam zdolność współodczuwania i wczuwania się w perspektywę widzenia świata innych ludzi.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
29. Koledzy/koleżanki powiedzieliby, że umiem realistycznie oceniać swoje błędy i niepowodzenia.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
30. Wiem, że nie ma ludzi, którzy nie popełniali błędów.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
31. Dorośli, którzy mnie dobrze znają powiedzieliby że postępuję w zgodzie ze swoimi przekonaniami i wartościami	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
32. Jeżeli mam o czymś (o kimś) negatywne zdanie, potrafię to wyrazić z szacunkiem i troską o uczucia innych.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
33. Koledzy/koleżanki powiedzieliby, że bronię swoich przekonań.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
34. Jeśli ktoś prosi mnie o dyskrecję, dotrzymuję tajemnic.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
35. Kiedy coś mi nie wychodzi nie zrzucam winy na inne osobach ani na niesprzyjające okoliczności.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
36. Nie mam problemów z rozmawianiem z innymi o swoich błędach i niepowodzeniach.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
37. Poświęcam dużo czasu na pomaganie swoim kolegom i koleżankom.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
38. Troszczę się o swoich kolegów/koleżanki i jeżeli mam tylko okazję, to czynnie ich wspieram w dążeniach do celów, jakie sobie wyznaczają.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
39. Nawet jeśli popełnię w życiu poważny błąd, potrafię sobie wybaczyć.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE
40. Nawet jeśli ktoś mnie zawiódł, daję mu szansę i nie tracę do niego zaufania.	1 = NIGDY 2 = RZADKO 3 = CZASAMI 4 = PRZEWAŻNIE 5 = ZAWSZE

ZAŁĄCZNIK 2


Do tabeli, która otrzymałeś przenieś punktację z listy. Przykładowo jeśli uznałeś, że stwierdzenie nr 11 odnosi się do Ciebie zawsze (zakreśliłeś więc przy tym stwierdzeniu 5), to wpisz 5 w wolnym okienku pod nr 11. Postępuj w ten sposób, aż wypełnisz wszystkie wolne pola.
W kolejnych wierszach (A, B, C, D, E, F, G, H, I, J) zsumuj punktację i otrzymany wynik wpisz w okienku pod napisem SUMA (np. dla wiersz A będzie to suma wpisów pod numerami 1, 11, 21, 31).
Dodaj wszystkie sumy, otrzymany wynik podziel przez 2 i wpisz go w okienku obok napisu SUMA OGÓLNA.

TABELA WYNIKÓW



ZAŁĄCZNIK 3